Đại thần nổi tiếng đời Bắc Tống Bao Chửng (năm 999 – 1062 biểu tự Hy Nhân, thường được gọi là Bao Thanh Thiên hay Bao Công) khi vừa mới nhậm chức ở huyện Thiên Trường đã xử hai vụ án về con trâu.
Đó là vào vụ xuân, hai nông dân ở thôn Đông là Vương Mỗ và Trương Mỗ, một hôm cùng đi cày ruộng, lúc nghỉ ngơi họ ngồi trên bờ ruộng tán gẫu, để hai con trâu ăn cỏ trên bờ đê. Lát sau, hai con trâu húc nhau, Vương Mỗ và Trương Mỗ không can, cứ ngồi một bên mà xem, nào ngờ con trâu của Vương Mỗ húc chết con trâu của Trương Mỗ. Lúc này hai người bạn thân mới lật mặt, Trương Mỗ kiện lên nha môn huyện, đòi Vương Mỗ đền trâu. Lúc này Bao Chửng còn chưa đến nhậm chức, người tiền nhiệm của ông là Bạch huyện lệnh khi xử án nghe xử phải đền thì Vương Mỗ bị thiệt; xử không đền thì Trương Mỗ bị thiệt. Nghe đi nghĩ lại cũng không có cách nào xử cho vụ án được công bằng hợp lý, đành phải tạm giam hai người vào ngục.
Ngày hôm sau, Bao Chửng nhậm chức, nghe nói có hai người nông dân đang chửi bới trong ngục liền cho gọi ra thẩm vấn. Hiểu rõ nguyên nhân sự việc, ông cười khà khà nói với họ:
– Các ngươi vốn là đôi bạn tốt, chỉ vì thờ ơ không lưu tâm mà làm cho trâu húc chết nhau dẫn đến bạn bè lục đục, trở thành kẻ thù, thật quả không nên. Hôm nay, bản quan khuyên các ngươi nên tốt trở lại với nhau.
Nói đoạn, ông hạ bút phê :
Nhị ngưu để giác,
Bất thức hoạt,
Hoạt ngưu đồng canh,
Tử ngưu đông bác.
Dịch:
Hai trâu đấu sừng,
Không chết thì sống,
Trâu sống cùng cày
Trâu chết cùng thịt.
Hai người nông dân nghe lời phán quyết đều nói như thế là công bằng hợp lý, tạ ơn Bao Chửng rồi dắt tay nhau ra khỏi công đường. Hai người kia vừa đi lại có một người đến trình báo.
Đọc thêm: Chu Du dùng kế hoả thiêu xích bích
Đó là một nông dân thôn Đoài, tên là Lưu Toàn, sáng nay khi bước đến chuồng trâu, anh ta bỗng phát hiện ra: con trâu to nhà anh đã bị ai cắt mất lưỡi mồm, miệng chảy máu ròng ròng. Anh ta xót xa khóc lóc một hồi rồi chạy đến nha môn nhờ truy tìm hung thủ.
Bao Chửng xem tờ đơn kiện, nghĩ bụng: rất có thể là do kẻ thù của Lưu Toàn ra tay. Ông liền nói với Lưu Toàn.
– Xem ra con trâu này không sống được nữa đâu, ngươi mau đem trâu đi mổ, thịt có thể đem bán, ta hỗ trợ cho ngươi một ít tiền nữa như thế ngươi có thể mua con trâu mới được rồi đấy.
Lưu Toàn cảm kích, gạt nước mắt lạy tạ.
– Lưu Toàn vừa đi, Bao Chửng lập tức viết một tờ bố cáo cấm giết trâu cày.
”Bản huyện hiểu dụ dân chúng: để bảo đảm việc nông canh từ nay nghiêm cấm mọi người tự ý giết thịt trâu cày. Nếu là trâu bệnh phải mời người đến chữa; chạy chữa vô hiệu phải trình báo nên nha huyện, sau khi xét nghiệm mới có thể giết thịt. Ai tự ý giết trâu, sẽ bị nghiêm trị. Người nào bắt được kẻ giết trâu, bản huyện sẽ thưởng ba trăm quan tiền.”
– Ngày hôm sau, hàng xóm của Lưu Toàn là Lý An đến trình báo, nói Lưu Toàn tự tiện giết trâu cày, xin quan huyện trừng trị. Bao Chửng lập tức sai người giữ Lý An lại để thẩm vấn. Là hàng xóm của Lưu Toàn, chắc chắn hắn phải biết con trâu nhà Lưu Toàn bị cắt lưỡi sắp chết. Vậy Lưu An đến công đường tố cáo, chính là muốn vu oan giá hoạ cho Lưu Toàn. Trước lý lẽ của Bao Chửng, Lý An đành phải nhận tội cắt lưỡi trâu rồi lại đến vu cáo Lưu Toàn để trả thù.
Thực ra, bố cáo cấm giết trâu chỉ là kế để dụ hung thủ lộ mặt. Tất cả đều không ngoài dự đoán chuẩn xác của Bao Chửng.
